Parandalimi i kariesit radikolar. Edhe me softuerin (pa pagesë) Cariogram

Studime statistikore në literaturë kanë raportuar se rreth një e treta e popullsisë adulte më e moshuar zhvillon karies radikolar (Griffin 2004, Petersson 2003). Kariesi i rrënjës është një sëmundje që mund të shmanget. Është dëshmuar se masat e parandalimit apo të rimineralizimit të kariesit të kryera nga profesionistët e shëndetit janë më efikase se masat në kushte shtëpie që mund të adoptohen nga pacientët, si pastat e dhëmbëve me fluor (Gluzman 2013). Identifikimi i një instrumenti për vlerësimin e risqeve për kariesin që mund të seleksionojë në mënyrë të besueshme individë me risk të lartë për karies radikolar do të maksimizonte efikasitetin e masave të mundësuara në mënyrë profesionale për parandalimin.

Cariogram, për shembull, është një program interaktiv për vlerësimin e risqeve për kariesin zhvilluar nga Bratthal në 1997 në Malmö, në Suedi; fillimisht përdorur vetëm me qëllim edukativ, mund të jetë shumë i dobishëm për parashikimin e kariesit.

Cariogram është një softuer që mund të shkarkohet falas online, që lejon paraprakisht leximin e manualit të instruksioneve (gjithmonë i disponueshëm online), që të llogarisë riskun e pacientit për të zhvilluar lezione të reja karioze në të ardhmen. Ky program ka dëshmuar se është në gjendje që të parashikojë në mënyrë precize rritjen e kariesit në krahasim me çdo model tjetër me një faktor dhe vlefshmërinë e tij, është vlerësuar në studime grupi më prospektive se çdo instrument tjetër vlerësimi për riskun e kariesit. Programi Cariogram bazohet në një vlerësim të ponderuar me 9 faktorë që lidhen me kariesin. Formula origjinale dhe pesha e caktuar për çdo faktor, janë derivuar nga grupet e mëdha të të dhënave të popullsisë dhe algoritmi ka mbetur i pandryshuar që nga krijimi i tij në vitin 1997. Modeli është vlerësuar në bazë të një game të gjerë grupesh pacientësh të moshës parashkollore deri në moshën e tretë. Figura 1 paraqet një shembull të Cariogram ku pjesa blu e errët përfaqëson faktorin "Dietë", mbi bazën e grumbullimit të të dhënave që kanë të bëjnë me përbërësit dietetikë të konsumuar dhe frekuencën e vakteve. Pjesa e kuqe përfaqëson faktorin "ngarkesë bakteriale" mbi bazën e grumbullimit të të dhënave rreth sasisë së pllakës bakteriale të pranishme në zgavrën e gojës së pacientit dhe numërimit të streptokokut mutans. Pjesa bojë qielli përfaqëson faktorin "predispozitë" që ka të bëjë me grumbullimin e të dhënave mbi trajtimet e kryera me fluor, sekrecionet salivare dhe kapacitetin tamponues të pështymës. Pjesa e verdhë ka të bëjë me "rrethanat" dhe grupon të dhënat mbi eksperiencat e kaluara të kariesit dhe sëmundjet që lidhen me të. Pjesa e gjelbër përfaqëson një vlerësim të "probabilitetit real për të shmangur karies të ri", prandaj sa më e madhe është zona e gjelbër përftuar nga grafiku, aq më i vogël do të jetë probabiliteti për të zhvilluar karies në të ardhmen te pacienti në fjalë.

Figura 1: shembull i Cariogram.

Në një studim të kohëve të fundit të publikuar në Journal of Dentistry, korrik 2017, është vlerësuar efikasiteti real i modeleve të plota dhe të reduktuara të Cariogram për parashikimin e riskut të kariesit radikolar te të rriturit e moshuar. Në këtë studim janë ballafaquar rezultatet e përftuara me Cariogram mbi riskun e kariesit me rritjen reale të kariesit radikolar në një periudhë prej dy vitesh.
Autorët kanë kryer një studim prospektik mbi incidencën e kariesit radikolar në 334 të moshuar. Janë grumbulluar dhe futur në program të gjitha të dhënat e kërkuara nga softueri Cariogram. Është kryer për çdo pacient një test klinik dhe janë regjistruar të dhënat rreth numrit të dhëmbëve me karies, të atyre që mungojnë dhe atyre të mbushur (DMFT) dhe nga sipërfaqet radikolare të ekspozuara, të mbushura dhe me karies (RDFS). Kjo është përsëritur pas 12 dhe 24 muajsh. Me Cariogram është llogaritur risku fillestar i kariesit dhe është krahasuar me të dhënat e marra me 2 vjet distancë nëpërmjet testit klinik obiektiv. Në këtë studim janë hetuar dhe modelet e reduktuara të Cariogram të gjeneruara duke përjashtuar variablat teke si për shembull variablat salivare ose variablat dietë, për të vlerësuar njëlloj efikasitetin. Performanca e modeleve të plota dhe të reduktuara me Cariogram në parashikimin e incidencës së kariesit të rrënjës është vlerësuar me analizën e karakteristikës operative të marrësit (ROC).
Nga 334 pacientë fillestar 280 pjesëmarrës janë ekzaminuar me follow-up për 2 vjet. 55,6% e atyre të gjykuar me risk më të lartë nga Cariogram ka zhvilluar realisht karies të ri në krahasim me 3,8% në grupin e pacientëve të gjykuar nga Cariogram me risk të lartë apo më të ulët. Rritja e mesme e kariesit të rrënjës në grupin e gjykuar me risk më të lartë nëpërmjet Cariogram ka qenë prej 2.00 (SD 3.20) në krahasim me 0.04 (SD 0.20) në grupin me risk më të ulët.
Cariogram i plotë ka dëshmuar një performacë në parashikimin e kariesit radikolar me 0,77 (95% CI 0,70-0,83). Heqja e variablave teke apo e të gjitha variablave të pështymës nuk ka modifikuar në mënyrë domethënëse kapacitetin parashikues të Cariogram.
Në fushën e kufizimeve të këtij studimi, Cariogram mund të konsiderohet një instrument klinikisht i dobishëm dhe i vlefshëm në identifikimin e individëve me risk të lartë për të zhvilluar karies edhe radikolar dhe mund të quhet një mjet i rëndësishëm për parandalimin e kariesit radikolar te të moshuarit.

Nën kujdesin e: Lara Figini, Koordinatore Shkencore e Odontoiatria33

Për më tepër:

• Griffin S., Griffin P., Swann J., Zlobin N. Estimating rates of new root caries in older adults. J. Dent. Res., 83 (2004), p. 634.
• Hansel Petersson G., S. Fure S., D. Bratthall D. Evaluation of a computer-based caries risk assessment programme in an elderly group of individuals. Acta Odontol. Scand., 61 (2003), pp. 164-171.
• Gluzman R., Katz R.V., Frey B.J., McGowan R. Prevention of root caries: a literature review of primary and secondary preventive agents. Spec. Care Dentist., 33 (2013), pp. 133-140.
• Hayes M., Da Mata C., McKenna G., Burke F.M., P.F.Allen P. F. Evaluation of the Cariogram for root caries prediction. Journal of Dentistry Volume 62, July 2017, Pages 25-30.

Përktheu: Erjola Taga